De giftenaftrek is doeltreffend omdat het geven stimuleert, maar niet doelmatig omdat er weinig extra wordt gegeven door de giftenaftrek. Dat concludeert onderzoeksbureau SEO, dat in opdracht van Van Rij (staatssecretaris Fiscaliteit en Belastingdienst) de giftenaftrek tussen 2016 en 2021 evalueerde. Normaal gesproken worden bij dergelijke negatieve uitkomsten bestaande fiscale regelingen afgeschaft, aangepast of omgezet in een subsidie. In dit geval een geefsubsidie. Vanwege de demissionaire status van het kabinet wordt daarover pas later beslist. Er staat in elk geval best wel wat op het spel. Ook voor kleine ANBI’s. Want een eventueel alternatief moet geen extra administratieve lasten betekenen.
Wat is de giftenaftrek ook alweer?
De giftenaftrek is een aftrekpost in de inkomstenbelasting en vennootschapsbelasting. Het doel van de aftrek is het stimuleren van geefgedrag aan o.a. algemeen nut beogende instellingen (ANBI’s). , Om de financiële positie van deze instellingen te vergroten. De giftenaftrek in de inkomstenbelasting maakt onderscheid in periodieke giften en andere giften.
Periodieke giften zijn per 1 januari 2023 aftrekbaar tot € 250.000 per jaar als ze voor minstens vijf jaar zijn vastgelegd in een schenkingsakte. Vóór 2023 was er geen maximumbedrag. Andere (reguliere) giften zijn aftrekbaar zonder schenkingsakte van 1% tot 10% van het verzamelinkomen, met een minimum van € 60. In de vennootschapsbelasting zijn alleen eenmalige giften aftrekbaar tot € 100.000.
Wat zijn de uitkomsten van de evaluatie?
De giftenaftrek is doeltreffend omdat het geven stimuleert. De giftenaftrek leidt in de huidige vormgeving tot 9,6 procent hogere giften dan in de situatie zonder stimulans. Het effect op geefgedrag verschilt wel tussen gevers. Het gedragseffect is het sterkst bij grote gevers. Dat kan mogelijk verklaart worden door de omvang van de bedragen, een langjarige geefrelatie en/of ondersteuning van een fiscaal adviseur. Dat laatste inspireert meer calculerend geefgedrag. Ongeveer een kwart geeft aan een beetje meer te geven door de giftenaftrek en ongeveer 8 procent geeft aan veel meer te geven door de giftenaftrek. De helft van de respondenten geeft aan dat de giftenaftrek geen effect heeft op hun geefgedrag, ook niet bij afschaffing.
De giftenaftrek is niet doelmatig in de inkomstenbelasting en de vennootschapsbelasting. De toename aan giften door de giftenaftrek is namelijk kleiner dan de omvang van de belastingkorting. Een deel van de budgettaire kosten komt ten gunste van de gever in plaats van de begunstigde. Bovendien is de giftenaftrek slecht uitvoerbaar voor de Belastingdienst. Wegens handmatige controle kan aan een beperkt deel van de fouten opvolging worden gegeven. Voorts is het niet-gebruik van de giftenaftrek hoog. Tot slot komt het fiscale voordeel in hoge mate terecht bij de hogere inkomens. En dat raakt weer aan het draagkrachtbeginsel in de inkomstenbelasting.
Wat zou de geefsubsidie inhouden?
Verbetering van de doelmatigheid kan. Door bijvoorbeeld een verlaging van het aftrektarief naar 20 procent of met het gelijk behandelen van periodieke giften en andere giften. Omvormen naar een geefsubsidie lijkt ook een doelmatige beleidsoptie.
Bij de geefsubsidie ontvangt de begiftigde in aanvulling op de gift een percentage dat samenhangt met de hoogte van de gift, in plaats van de gever. Dit subsidiesysteem wordt matching genoemd doordat de overheid de gift matcht met een subsidiepercentage. In het Verenigd Koninkrijk kennen ze een dergelijk systeem al.
Natuurlijk moeten vorm en uitvoerbaarheid nog verder onderzocht worden. Toch zette SEO al wat zaken op een rij. Het lijkt toepasbaar in Nederland. Bij de invoering zal de uitvoerbaarheid voor de overheid en de gever verbeteren. De gever hoeft namelijk geen giften meer op te voeren in de aangifte. Bij de overheid neemt de uitvoeringslast af doordat er veel minder ontvangers zijn dan gevers om te controleren. Ook kan er meer geautomatiseerd worden.
En wat betekent dat voor (kleine) goede doelen?
De uitvoerbaarheid voor ontvangende instellingen zal wel verslechteren. Vooral kleine instellingen en vrijwilligersorganisaties zijn minder goed in staat de regeling uit te voeren. Zij ervaren nu al hoge regeldruk.
En sommige organisaties willen bewust geen directe overheidssubsidie ontvangen om hun onafhankelijkheid te kunnen behouden. Deze groep is volgens geïnterviewden substantieel. De extra inkomsten door de geefsubsidie zouden dan wegvallen voor deze goede doelen.
Het valt ook nog te bezien of een geefsubsidie meer oplevert. Daartoe heeft SEO verschillende berekeningen gemaakt. Die verkenning is te lezen in het rapport Geven en nemen: Evaluatie giftenaftrek 2016-2021. De methoden voor deze evaluatie waren een enquête onder gevers, een enquête onder ontvangers, een gedragsexperiment naar geefgedrag, beschrijvende statistiek, econometrische analyse, interviews en bureauonderzoek. Ook Erik Boerrigter (directeur Partin) werd benaderd.
Een eventueel alternatief op de giftenaftrek mag en moet geen lastenverzwaring voor goede doelen zijn. Daar lijkt het vooralsnog wel op.
Hopelijk kan verder onderzoek daar meer helderheid over geven. We houden jullie zoals gewoonlijk op de hoogte.
Wil je hierover meepraten met ons, dan zouden we dat heel fijn vinden. Laat je mening horen. Neem contact op met Erik of met een van onze bestuursleden via secretariaat@partin.nl