Op 1 april 2025 stemde een meerderheid van de Tweede Kamer in met het Wetsvoorstel transparantie en tegengaan ondermijning door maatschappelijke organisaties (Wtmo). Met de Derde Nota van Wijziging en een aantal aangenomen amendementen en moties zijn de scherpe randen van de wet gehaald. Helaas zijn onze fundamentele bezwaren niet weggehaald. Samen met andere (koepel)organisaties hebben we steeds aangegeven dat de huidige wetgeving voldoende is. Bovendien is er geen bewijs dat de voorgestelde maatregelen noodzakelijk en effectief zijn in het bereiken van het beoogde doel. Andere kritische kanttekeningen betreffen de rechtsbescherming van maatschappelijke organisaties, de procedurele zorgvuldigheid, de rechtszekerheid voor betrokkenen en de bescherming van privacy van burgers en de extra administrateive lasten en regeldruk. We staan voor vermindering van de regeldruk, niet voor meer.
Regeldruk
Eén van de zorgen rondom de wet was de onevenredige regeldruk voor maatschappelijke organisaties. Een aangenomen amendement zorgt er gelukkig voor dat de Wtmo alleen van toepassing is op donaties van minimaal €15.000. Bovendien komen er geen nieuwe administratieve verplichtingen bij voor maatschappelijke organisaties (vastgelegd in de Derde Nota van Wijziging). Het bewaren van donatiegegevens waarover een organisatie al beschikt op grond van bestaande wetgeving of uit anderen hoofde is voldoende. Bij een informatieverzoek moet de organisatie alleen bestaande gegevens bundelen. Hierdoor lijkt een deel van de onevenredige regel- en lastendruk weggenomen.
Daarnaast krijgen maatschappelijke organisaties meer tijd om donatiegegevens aan te leveren: de termijn is verlengd van tien werkdagen naar vier weken. Verder was er onduidelijkheid of vrijwilligerswerk -met name voor stichtingen- onder de wet zou vallen. De minister heeft bevestigd dat dit niet het geval is. De aangenomen motie van het lid Bikker (CU) c.s. verzoekt de regering nogmaals om expliciet normale, bonafide vormen van vrijwilligerswerk uit te sluiten van de wet.
Burgemeester
Een belangrijk kritiekpunt blijft de bevoegdheid van een burgemeester om informatie over donaties op te vragen. Dat vinden wij geen taak van een burgemeester. Het Openbaar Ministerie is daar een betere instantie voor. Wel is er een stap in de goede richting gezet: een burgemeester mag deze nieuwe bevoegdheid pas inzetten na overleg met het OM.
Stakingsbevel
De wet biedt een rechter de mogelijkheid om bepaalde activiteiten van organisaties te verbieden als deze de democratische rechtsstaat of het openbaar gezag ondermijnen. Er is nog veel onduidelijkheid over wat hier precies onder valt. Ook hier wordt naar gekeken. Een aangenomen amendement zorgt er in elk geval voor dat het Openbaar Ministerie richtlijnen opstelt om meer duidelijkheid te scheppen op welke gronden en voor welke activiteiten het Openbaar Ministerie de rechter om een stakingsbevel kan vragen.
Vervolg
Het wetsvoorstel is inmiddels doorgestuurd naar de Eerste Kamer. De Eerste Kamer is voornemens om advies in te winnen bij de Afdeling Advisering van de Raad van State, gezien de wijzigingen door moties en amendementen die zijn doorgevoerd. Totdat dat advies er is, leggen ze de behandeling van het voorstel stil.
We blijven dus alert. Want er zijn nog steeds veel kritische kanttekeningen te maken. De Eerste Kamer is daarvan op de hoogte gesteld. We blijven aandringen op een nieuwe toetsing van dit wetsvoorstel door de Afdeling Advisering van de Raad van State. Alleen zo kan beter beoordeeld worden of het wetsvoorstel in overeenstemming is met de constitutionele rechtsorde.